İki farklı devlet ortasında verilen ayrıcalıklara kapitülasyon denmektedir. Kapitülasyon iki devlet ortasındaki alakaları güçlendirmek ve hayatı daha kolay bir hale getirmek için verilmektedir. Fakat birtakım durumlarda bu imtiyazlar tehlikeli hale gelebilmektedir.
Osmanlı Devleti’nde ‘imtiyazat-ı ecnebiyye’ olarak isimlendirilen kapitülasyonlar birinci olarak I. Murat yani Hüdavendigar devrinde verilmiştir. Hüdavendigar’ın akabinde Fatih Sultan Mehmet ve Yasal Sultan Süleyman ile ayrıcalıklar devam etmiştir.
Kapitülasyon Nedir?
Kapitülasyon iki farklı devletin birbirine ya da bir adedinin başkasına mukavele ile ekonomik ve toplumsal ayrıcalıklar tanımasına denmektedir. Fransız kökenli bir söz olan kapitülasyon, belirlenen müddette ya da daima olarak kazanılan hak, ayrıcalık manasına gelir. Türk Lisan Kurumu kapitülasyon sözünü ‘bir ülkede, yurttaşların ziyanına olarak, yabancılara verilen ayrıcalık hakları’ olarak tanımlamaktadır.
Osmanlı Devleti’nde Verilen Birinci Kapitülasyon Nedir?
Osmanlı Devleti’nin gerilemesindeki hatta çökmesindeki en değerli faktörlerden biri yabancı devletlere verilen imtiyazlardır. Osmanlı Devleti’nin yabancı devletlere verdiği ayrıcalıklar onların daha fazlasına sahip olma eforunu doğurmuş ve Osmanlı Devleti de istenen kapitülasyonları yabancı devletlere vermek durumunda kalmıştır.
Osmanlı Periyodunda verilen birinci kapitülasyon I. Mahmud döneminde Ragusa Cumhuriyeti’ne verilmiştir. Akabinde ise Fatih Sultan Mehmet Venedik’e imtiyaz sağlamıştır. Lakin Yasal Sultan Süleyman’ın Fransızlara verdiği ayrıcalık gerçek manada verilen birinci kapitülasyondur. Fransızlara pek çok imtiyaz sağlanmıştır. Bu imtiyazlardan en değerlilerini şu formda sıralayabiliriz:
-
Osmanlı topraklarında yer alan tüm limanlardan Fransız gemileri rahat bir formda geçebilecek.
-
Osmanlı Devleti’nin sonları içerisinde vefat eden Fransız tüccarlarının malları Fransa’daki yakınlarına bırakılacak.
-
Osmanlı Devleti’ndeki tüm Katolikler rahat bir biçimde ibadetlerini yapabilecek.
-
Fransız konsolosluğundaki bireyler Fransızların meselelerini çözebilecek.
Fransa’ya bu kapitülasyonların verilmesinin akabinde 1580 yılında İngiltere; 1612 yılında da Hollanda’ya imtiyaz verilmiştir.
Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonları Hangi Padişah Daima Hale Getirdi?
Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonlar muhakkak bir vakit içinde verilmekteydi. Fakat I. Mahmud Devri’nde Fransa’ya verilen imtiyazlar daima hale getirilmiş hatta tahttaki padişah değişse dahi bu imtiyazlar devam etmesine yönelik karar alınmıştır.
Fransa’ya verilen bu imtiyazların nedenine gelecek olursak, Rusya ve Osmanlı; Avusturya ve Osmanlı ortasında imzalanan Belgrad Antlaşması’nda Fransa’nın arabulucu devlet olarak Osmanlı Devleti’ne yardım etmesi sonucunda bu ayrıcalıklar verilmiştir.
