9000 yıl evvel kadın ve erkek eşitliğinin var olduğu, sanatın filizlendiği, hükümete ve silahlı güce ise gereksinim duyulmadığı yerleşim yeri Çatalhöyük 1958 yılında İngiliz arkeolog James Mellaart tarafından keşfedildi.
Keşif, Mezopotamya dışında kalan bölgede birinci kez yerleşik hayata geçildiğine dair delil bulunması açısından epey kıymetliydi. Zira bu durum Anadolu’yu dünyanın en eski uygarlık merkezlerinden biri haline getirdi.
Kazı çalışmalarının başladığı günden bu yana elde edilen bilgiler ışığında geçmişe ‘kısa’ bir seyahat yapalım…
Konya’nın Çumra ilçesinde yer alan Çatalhöyük, kendini ‘Anadolu aşığı’ olarak tanımlayan İngiliz kaşif James Mellaart tarafından 1958 yılında keşfedildi. Hafriyatlar birinci olarak 1961-1965 yılları ortasında gerçekleştirildi ve Anadolu’da neolitik periyoda ilişkin izler gün yüzüne çıkmaya başladı.
8 bin kişinin yaşadığı kentte elde edilen bulgular merkezileşmiş hiyerarşik bir yapının olmadığını ortaya koyuyor
Savaşsız, barış içinde ömür: Bu yargının sebebi ise, kenti müdafaaya çalışmak için sur inşa edilmemiş olması ve yapıların duvarlarında da rastgele bir yıkım izine rastlanmaması
İlk harita ve duvar resmi tartışması
1963 yılında yürütülen çalışmalarda Hasan Dağı’nın da yer aldığı bir çizime rastlandı. Çizimlerin harita mı yoksa görüntü resmi mi olduğu tartışmaları da beraberinde getirdi.
Arkeolog Stephanie Meece noktaların, konutları süslemek için kullanılmış leopar motifi olabileceğine dikkat çekti.
Mellaart da çizimi birinci incelediğinde leopar derisinden bir kıyafet olduğu biçiminde yorumlamıştı.
Hasan Dağı’ndaki volkan patlamasının ‘resme’ işlenmesi
Waikato ve Hacettepe Üniversitesi’nin ortak çalışmasıyla, figürlerin duvara işlendiği vakitte Hasan Dağı’nda patlama olup olmadığı araştırıldı.
Dağdan alınan numunelerin incelenmesiyle günümüzden yaklaşık 7000 yıl evvel bir patlama yaşandığı tespit edildi. Doğal olarak çizimler, patlamanın Çatalhöyük’te yaşayan beşerler tarafından gözlenebildiğine işaret ediyor.
Merak edenler için fotoğraf / harita Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmekte.
Evler bitişik nizam inşa edildiğinden ve daima olarak yeni yapılar eklendiğinden kentte rastgele bir sokak bulunmuyor. Doğal olarak konutlara giriş çıkışlar ve ulaşım damlar üzerinde sağlanıyordu
Sanatsal üretim meskenlerin duvarları üzerinde icra ediliyordu, bu sebeple çizimler deforme olmadan günümüze kadar gelebildi. Tıpkı vakitte konutlar hem mezarlık hem de tapınak olarak kullanılıyordu
Çizim: De Agostini Picture Library
Dünyanın dokunmuş birinci kumaş modülü hafriyatlarda gün yüzüne çıkıyor
1993’ten bu yana hafriyata başkanlık eden Ian Hodder keşifle ilgili “Çok ince dokunmuş olan bu keten kesimi, büyük ihtimalle Orta Anadolu’ya Doğu Akdeniz’den gelmiştir. Neolitik periyotta Orta Doğu’da gerçekleşen uzun aralıklı ticarette obsidyen ve deniz kabuklarının değiş tokuş yapıldığı çoktan beri bilinmekteydi” diyor.
Neolitik periyot çiftçilerinin arı eserlerini kullandığına dair en eski delil yeniden Çatalhöyük’ten
Kimya Profesörü Richard Evershed liderliğinde 150 farklı hafriyat alanından çıkarılan 6 bini aşkın kimyasal bileşim incelendi. Çatalhöyük’te bulunan ve M.Ö. 7000 yılına tarihlenen çömleklerde ise balmumu kullanıldığı tespit edildi.
Bu da Neolitik devir çiftçilerinin arı eserlerini kullandığına dair en eski ispat olarak kayıtlara geçti.
Çatalhöyük 2012 yılında, tarihi keşfi gerçekleştiren James Mellaart’ın vefatından yaklaşık bir ay evvel UNESCO ‘Dünya Mirası Listesi’ne alındı
Peki Çatalhöyük bize ne anlatıyor?
İnsan evladının geçmişine damgasını vuran birincilerin yaşanmış olmasının yanında Çatalhöyük’ün aslında bize anlatmak istediği, insani tarafı ağır basan kıymetler var.
Cervantes’in Don Kişot’unda geçen ‘Altın Çağ’ı yaşamış barışçıl toplum olarak görebiliriz Çatalhöyük sakinlerini.
Ve bugün, elimizdeki bulgular ışığında diyebiliriz ki cürüm işlenmiyor, dolayısı ile bir güvenlik gücüne muhtaçlık yok.
Herkes kendine yetebildiği için, rastgele bir monopolleşme kelam konusu değil, ufak eksiklikler takas yoluyla sağlanıyor.
Savaşçı bir topluluk değiller ve savaşlara neden olacak bir kral ve yönetici sınıf yok.
İnsanlar güçlerini temel muhtaçlıklarını karşılamak için harcıyorlar, kalan vakitlerde da kendi ömür alanı olan konutlarda duvarlara fotoğraflar çizip iç dünyalarının hoşluklarını zenginleştirerek vakit geçiriyorlar.
Bu ülküye ulaşan toplum, bayan ve erkek eşitliğinin olmadığı, güçlü ve yoksul ortasındaki gelir dağılımı farkının arşa yükseldiği, mülkiyetin benliğin önüne geçtiği günümüzden tam 9000 yıl evvel bu topraklarda karar sürdü.
Çatalhöyük bize binlerce yıllık ‘ilerleme’ sonrasında hayatlarımızı sorgulamamız için fırsat sunuyor…
