Dünya’nın oluşumundan bugüne kadar birçok canlı çeşidi iklimsel değişiklikler ve yerin iç yapısından kaynaklanan volkan, sarsıntı üzere nedenler yüzünden yok olmuş. Günümüze gelene kadar dünyada tam beş büyük yok oluş meydana gelmiş. Bu büyük yok oluşlar kimi canlı cinslerinin sonunu getirirken kimi yeni cinsleri de ortaya çıkarmış. İşte dünyamızda bizden evvel meydana gelen yok oluşlar!
İlk felaket, Ordovisyen-Silüryen Yok Oluşu
Yapılan hesaplamalara nazaran bu kitlesel yok oluşun günümüzden 450-440 milyon yıl öncesine dayandığı düşünülüyor. Ordovisyen periyotta hayatın büyük kısmı denizlerde olduğundan trilobit, graptolit, kafadanbacaklılar üzere canlılar azalmış. Yapılan araştırmalara nazaran iki büyük tepe halinde gerçekleşen Ordovisyen-Silüryen yok oluşu sonucunda, hayvan ailelerinin %27’si, cinslerin %57’si ve bütün türlerinse yaklaşık %70’inin büsbütün tükendiği sonucuna varılmış. Bu yok oluşun nedeni tam olarak bilinmiyor. Buna karşın büyük buzullaşma olayının Dünya’nın suyunun buz hâline gelmesine ve deniz düzeylerinin büyük oranda düşmesine neden olduğu ileri sürülüyor. Atmosferik karbondioksit düzeyinin düşmesinin de yok oluş nedenleri ortasında olduğu düşünülüyor. Karbondioksit düzeyinin düşme nedeni olarak da volkanik aktiviteler ve gama ışını patlamasıyla ozon katmanının ziyan görmesi olduğu ileri sürülüyor.
Yine yaklaşık %70’lik bir yok oluş öyküsü, Geç Devonyen Yok Oluşu
Bu uzun periyodik yok oluş, tam 20 milyon yıl kadar sürmüş. Geç Devonyen Yok Oluşu’nun 375-355 milyon yıl kadar evvel gerçekleştiği düşünülüyor. Aralıklı atımlar hâlinde gerçekleşen bu büyük yok oluş devrinde; deniz canlıları kadar karadaki bitkiler, böcekler, eklembacaklılar, birinci amfibi üzere canlılar da büyük kayıplara uğramış. O devirde yaşayan canlı cinslerinin yaklaşık olarak %75 kadarının yok olduğu kestirim ediliyor. Geç Devonyen Yok Oluşu, tek başına keskin bir olay biçiminde meydana gelmemiş. Tam müddeti belirlenemeyen, peş peşe yok oluşlar halinde devam etmiş. Bu felaketin nedeni, asteroid çarpmasına ya da büyük volkanik aktifliğe dayandırılıyor. Diğer bir görüşe nazaran ise volkanların çıkardığı kül ve tozlar, güneş ışınlarını engellemiş ve bilhassa sıcak ortama alışkın olan canlıların yaşadığı denizlerdeki sıcaklığı düşürmüş olabilir.
Dünya’nın yaşadığı en büyük kıyamet, Permiyen-Trias Yok Oluşu
Yeryüzündeki canlıların neredeyse %90’ının yok oluşuna neden olan Permiyen-Trias Yok Oluşu hakkında pek çok farklı fikir öne sürülüyor. Ani afet, Sibirya teraslarındaki bazaltlar, asteroit çarpması, ağır volkanik aktiviteler, deniz tabanında meydana gelen metan salınımı ve bütün bu süreçleri takip eden sera gazı tesiri üzere birçok ihtimalin bu büyük yok oluşa neden olduğu düşünülüyor. En büyük canlı kaybının yaşandığı Permiyen-Trias Yok Oluşu’na yönelik tartışmalarda hâlâ kâfi deliller öne sürülebilmiş değil.
Nedenleri hâlâ bilinmeyen bir yıkım, Trias-Jura Yok Oluşu
Günümüzden yaklaşık 201,3 milyon yıl evvel Dünya’da bulunan cinslerin %70 ila 75’i yok oldu. Trias-Jura Yok Oluşu sonrasında dinozorlar neredeyse dünyanın hâkimi oldu. Bu felaketin Devoniyen Yok Oluşu’nun tersine, 10.000 yıldan kısa sürdüğü düşünülüyor. Trias-Jura Yok Oluşu’nun nedenleri ortasında iklimin kademeli halde değişmesi ve okyanusların asidifikasyonunun, yani asit düzeyinin artması gösteriliyor. Lakin bu ihtimal de yok oluşun suratını açıklayamıyor. Yok oluşun nedeni olarak asteroit çarpması düşünülse de o periyoda ilişkin bir krater tanımlanabilmiş değil. Ağır volkanik aktivitelerin ve bazalt patlaması selinin ise yok oluşun nedenleri ortasında olduğu düşünülüyor.
Dinazorların kuşağının tükenmesine neden olan, Kretase-Tersiyer Yok Oluşu
Kretase-Tersiyer Yok Oluşu, günümüzden yaklaşık olarak 66-65 milyon yıl evvel meydana gelmiş. Bu felaket, uçamayan dinozorların kuşağının tükenmesine neden olduğundan ilgi çekiyor. Uçamayan dinozorlar dışında, öbür hayvan ve bitki cinslerinin dörtte üçünün de yok olmasına sebep olmuş. Çok kısa müddette gerçekleşen bu yok oluş, pek çok tartışmanın konusu. Kretase-Tersiyer Yok Oluşu’nun nedenleri ortasında volkanik aktiviteler, ansızın yayılan salgın bir hastalık ve asteroit çarpması olabileceği öne sürülüyor. Birtakım bilim insanları volkanizma teorisini savunsa da Meksika’nın Yucatan Yarımadası’na düşmüş olan 20 km çapa sahip bir asteroidin felaketin asıl neden olabileceği ihtimali daha mümkün görünüyor.
Antroposen, altıncı büyük yok oluş olabilir mi?
İnsan Çağı olarak da isimlendirilen Antroposen, insanın Dünya’ya tesirinin üst seviyeye çıktığı Sanayi Devrimi’den günümüze kadar devam eden periyoda verilen isim. Fosil bilimcilere nazaran yok oluşların en süratlisi günümüzde yaşanıyor. İklim değişikliği, global ısınma üzere nedenler yüzünden birçok cinsin jenerasyonu tükendi ve tükenmek üzere. Birtakım bilim insanları, toplumun neden olduğu değişimlerin önümüzdeki milyonlarca yıla damgasını vuracağını öne sürüyor.
Peki, bu yok oluşa neden olmamak için neler yapabiliriz?
Günlük alışkanlıklarımızı değiştirerek global ısınma ve iklim değişikliğine karşı ferdî olarak çaba edebiliriz. Bunun için güç tasarrufu sağlayan eserleri kullanabilir, ulaşımda toplu taşımayı ya da bisikleti tercih edebilir, kullanılmayan elektronik aygıtları fişten çekebilir, ısı yalıtımı yapabilir, güç gereksinimi için güneş panellerinden yararlanabiliriz.
