Yılanın sadece Yunan mitolojisinde bayan ile ilişkilendirilen bir sembol değil de diğer kültürlerde ve dinlerde de emsal bir simge olduğunu gösteren, öbür inanışlardaki karşılıklarını gördüğünüzde çok şaşıracaksınız!
Kadının yılan ile bağdaştırılarak sembol haline getirilmesi farklı inanç sistemlerinde epeyce yaygındır.
Tüm Semavi dinlerde ortak olan harika güçlere sahip tek berbat bir bayan var. İsimleri farklı isimlendirilmiş olsa da tıpkı bayandan bahsedilir. Nasıl ki şeytan latince’de ‘Diaboli’, Yunanca’da ‘Diabolos’, ‘Lucifer’, Rusça’da ‘Satana’ ve eski Türkçe’de ‘Yek’ ya da ‘Albız’ olarak geçiyorsa, berbatlığın semboli olan bayan ve Yahudi mitolojisinde ‘Lilith’, Yunan mitolojisinde ‘Succubus’, Mezapotamya mitolojisinde ‘Lamaştu’, Türk kültüründe ‘Albastı’, Firdevsi’nin Davetnamesinde ‘Sahratun Nar’ olarak geçer.
1. Lilith
Lilith, Lil kökünden türemiştir ve Sümerce’de ‘hava, rüzgar’ manasına gelir. Yahudi-Hristiyan Batı dünyasında bilinir. Gılgamış destanında da geçmektedir. Yahudi inancında Havva’dan evvel yaratılan bayandır ve Adem’in birinci eşidir. İsmâil’in torunu Naama ve Saba Melikesi üzere pek çok berbat bayanla özdeşleşmiştir. Lilith Adem’in buyruklarına boyun eğmediği için İlah Havva’yı yaratır. Aslında antik dünya panteonları içinde ana tanrıçalık vasfına en yakın karakterken, Yahudi mitolojisinde bir şeytan metaforuna dönüşmüştür.
2. Havva
Adem, Havva ve yılanın cennetten kovulması kıssasında; yılan Havva’nın Bilgi Ağacı’nın yasak meyvesini yemesi için aklını çeler. Bu yüzden yılan hile ve baştan çıkarıcılığı simgeler. Tıpkı vakitte Lilith karakterinin sembolizmidir ve Havva da Lilith’in cürüm ortağı unvanını aldığı için Havva da yılanla özdeşleşmiştir.
3. Havva'nın Yılanla Özdeşleştirilmesi
Havva’nın ingilizce ismi ‘Eve’, İbranice Hevia sözünden türetilmiştir. Hristiyan Teolog Clemens Alexandrinus tarafından ‘Hevia’ isminin manası ‘Dişi Yılan’ olarak açıklanmıştır. Kitâb-ı Kutsal muharriri, yaşamak yahut yaşatmak manasındaki hâyah köküyle veyahut hayat manasındaki hayya ile açıklamaktadır. Fakat Lexicon in Veteris Testamenti’de havvâ sözünün dokuz mümkün kökü olduğunu açıklamıştır. Bunlardan biri de Ârâmice ‘yılan’ manasındaki hewyah yahut hiweya’dır. Buna nazaran Rabbânî yorumcular yılanı Havvâ’nın mahvolma sebebi ve kocasının yılanı olarak açıklamaktadırlar. Yakın Doğu mitolojisinde ise yılan sihirli güçler ve büyüyle ilişkilendirilir. Bütün pagan tanrı/tanrıçalar ve şeytanlara tekabül eder. Yahudi kültüründe yılan, insanın cennetten kovulmasına sebep olan bütün berbat ögelerin tek metafor altında birleşmesi olarak görülebilir.
4. Dişil Gücün Temsili Yılan
Yılanın pek çok sembolik manası vardır. Bunlardan biri de dişil gücü temsil etmesidir. Antik dünyadaki anaerkil toplum yapısında Tanrıça dininin faal bayan figürünü yansıtır. Cambell’e nazaran yılan, derisini değiştirme yeteneği ve daima canlı görünmesi sayesinde antik periyotlarda ‘Tanrıçalık makamı, Ay ve Ölümsüzlük’le ilişkilendirilmiştir. Ay da doğurganlığın ve verimliliğin kaynağı olarak görülmüştür. Avustralya ve Malezya’da ay her ay deri değiştirir. Bundan ötürü da yılanla ilişkilendirilmiştir. Jung, ise yılan simgesini çoklukla aşkınlıkla ilişkili olduğunu açıklamıştır. Jung’un anne arketipi ile de yılan özdeşleşmektedir. Jung anne arketipini açıklarken annenin hem yaratıcı olmasına hem de yıkıcı ve yok edici olmasına değinmiştir.
5. Aztek Mitolojisinde Yılan
Aztek mitolojisinde ‘Coatlicue’ eteği yılanlarla bürünmüştür. Doğurganlığı ve ömrü sembolize etse de kimi araştırmacılar tarafından dehşet verici ve tehlikeli bir tanrıça olduğu belirtilmektedir. Asklepios’un asasında ise yılan sembolü manevi güzelleşmeyi ve tekrar doğuşu simgeler.
6. Antik Mısırda Yılan
Antik Mısır’da Uraeus, kobra yılanı hem tanrısal muhafazayı hem de hükümdarlara mahsus bilgeliği temsil ederdi. Savaş ve yıkım tanrıçası olan Sehkmet, aslan başlı olarak tasvir edilir ve elinde ateş saçan bir kobra tutardı. Burada da ana tanrıçanın kobra ile özdeşleştiğini görmekteyiz.
7. Yılan Tutan Tanrıça
Orta Çağ Hristiyan aleminde ise yeterliliğin kötülük karşısındaki zaferini göstermek maksadıyla bayan figürleri birçok ahlaksızlığı ayakları altından çiğnerken ya da bunlarla savaşırken canlandırılırdı. Prudentia elinde yılan tutarak aynaya bakan bir bayan tanrıçadır. Aklı, öngörüyü ve bilgeliği temsil eder. Tüm faziletlerin annesi olarak kabul edilir.
8. Yılan Saçlı Medusa
Romalı şair Ovidus Medusa’nın, Gorgonlar olarak bilinen üç kız kardeşin ortasında tek ölümlü olduğunu söyler. Medusa’nın hoşluğunu gören Posedion (denizler, sarsıntılar ve atlar tanrısı), Athena tapınağında ona tecavüz eder ve bunun üzerine Posedion’un karısı Athena çok hiddetlenir. Tapınağın kutsallığının ihlal edilmesini mazeret göstererek onu cezalandırır. Hoşluğu ile ünlü olan Medusa’yı erkekleri tek bir bakışıyla taşa çeviren ve saçlarından yılanlar fışkıran bir canavara dönüştürür.
Bonus
Yaratılıştan bu yana beşerler anlamlandıramadıkları şeyler karşısında bir arafta kalmıştır. Yılanın bir çok sembolik manasının yanında hem berbatlığı simgelemesi hem de uygunlaştırıcı bir gücü olduğunu görüyoruz. Tehlikeli ve güçlü bayanların baştan çıkarıcılığına duyulan hayranlık ve istek yılanla da sembolize edilmiştir.
