Ölmeden Önce Mutlaka İzlemeniz Gereken 20 Belgesel Film

Film, Meksika-Amerika ortasındaki hudutta gerçekleşen uyuşturucu tansiyonuna odaklanıyor. “El Doctor” diye bilinen Tabip Jose Mireles hayatını sürdürdüğü bölgede yıllardır karar sürmekte olan yırtıcı uyuşturucu karteline karşı başkaldıran Autodefensas isimli sivil hareketin başıdır. Başka taraftan Arizona'da Cocaine Alley diye tanınan 52 mil uzunluğundaki uzun çöl koridorunda karşılaştığımız Tim Foley ise Meksika'daki uyuşturucu savaşlarının sonun dışına taşmaması için uğraşan Arizona Border REcon isimli paramilitar kümesi yönetmektedir.

IMDb: 7,4/10

İradenin Zaferi 1935 Almanya üretimi propaganda hedefiyle çekilmiş bir belgesel sinemadır. Özgün ismi Triumph des Willens dir. ABD'de Triumph of the Will ismi ile gösterilmiştir. Almanya Nazi Partisi'nin (NSDAP) 1934 tarihinde Nuremberg kentinde yaptığı gösterişli 6.cı kongresini belgelemek üzere ısmarlama yaptırılmış bir propaganda sinemasıdır. 

IMDb: 7,5/10

Her ilkbaharda, 130 milyon süreksiz emekçinin, yeni yıl tatili için köylerine dönmek üzere yola çıkmasıyla, Çin kentleri büyük bir kaosa sürüklenir. Muazzam bir şov halini alan bu kitlesel yer değişimi, dünyanın en büyük göçüdür ve kırsal geçmişi ile endüstriyel geleceği ortasında sıkışmış bir ülkenin trajik portresini çizer. Direktör Lixin Fan, neredeyse 20 yıldır bu seyahate çıkan bir çiftle birlikte yola koyuluyor. Çin’in kırsal bölümündeki milyonlarca yoksul insan üzere onlar da fabrikalarda çalışmak üzere çocuklarını geride bırakarak büyük kente gitmişler. Genç ve isyankâr kızları Qin, bir taraftan ailesinin gitmesine içerlerken, bir taraftan da, onları hayal kırıklığına uğratma kıymetine, okuldan uzakta kendi özgürlüğüne kavuşmayı arzuluyor. Dönüş Treni, Çin’in ekonomik bir muhteşem güç haline gelmesi sürecinde yaşanan insani dramı ve ödenen bedelleri, parçalanmış bir ailenin bakışından anlatıyor. Lakin, Dönüş Treni'nin söylemeye yürek ettikleri kuşkusuz yalnızca Çin’e mahsus değil; dünyanın her yerinde, berbat koşullarda yaşamaya mahkum edilmiş, lakin bu durumları ekonomik gelişme ve ulusal büyüme ismine görmezlikten gelinen milyonlarca insan ismine da söyleyecekleri var

IMDb: 7,6/10

Maysles Kardeşler, 76 yaşındaki Edith Bouvier Beale ve kızı Edie'nin hayatlarına kameraya alıyorlar. East Hampton'daki Grey Garden isimli eski malikanelerinde yaşayan anne-kız, yıllar içinde sürüklendikleri noktayı kendi ağızlarından lisana getiriyorlar. 

24 yıl evvel annesine bakmak için meskene geri dönen genç Edie ve kızından diğer tutunacak kimsesi olmayan annesinin garip ve hüzünlü hikayelerini beyaz perdeye taşıyan belgeselin Broadway uyarlamasının da Tony Mükafatı kazandığını not düşelim.

IMDb: 7,7/10

Fransa’da ulaşım ve imkanlar bakımından kıyıda köşede kalmış yerleşim merkezlerinde, kreş yaşından ilkokul son sınıf düzeyine kadar köyün bütün çocuklarının tek bir öğretmen nezaretinde bir ortaya getirildiği “tek sınıftan oluşan okullar” hâlâ var. Dışlanmışlıkla dünyaya açılmak ortasında kalan bu karışık küçük kümeler, güzeliyle kötüsüyle gündelik hayatı paylaşmakta.

Bu belgesel sinema de, Auvergne’in göbeğindeki bir köyde, bu cins okullardan birinde çekilmiş. Sinemada okulun rutinine ve ritmine şahit olurken öğrencilerin farklı kişiliklerini keşfediyoruz. Öğretmenleri Bay Lopez sabrıyla, şefkatiyle, küçük öğrencilerine kendini büsbütün adamış olmasıyla gözümüzde kahramanlaşıyor. Giderek, bu okulun Fransızlara has bir geleneğin cisimleşmiş hali olmanın ötesinde, köy hayatının aynası olduğunu da fark ediyoruz…

IMDb: 7,8/10

Amatör boz ayı uzmanı ve tabiat eylemcisi Timothy Treadwell, kız arkadaşı ile birlikte Alaska'daki bir ulusal parkta ayıların ortasında ve rastgele bir korunmadan mahrum olarak 13 yaz boyunca yaşadı. Ancak bir gün, her ikisinin de cesedi ayılar tarafından parçalanmış olarak bulundu.

Yönetmen Werner Herzog, belgesel formatındaki Ayı Adam'da bu vefatın gerisindeki gerçekler ve tabiat ile insan ortasındaki bağlantının seviyesini sorguluyor.

IMDb: 7,8/10

Bu belgesel, 85 yaşındaki suşi şefi Jiro Ono'yu bahis alıyor. Restoranında 10 sandalye var, bir tabak 300 dolar ediyor ve bu restoran Tokyo'da efsane.

IMDb: 7,9/10

Fransız ip cambazı Philippe Petit ip üzerindeki başarılarına bir yenisini eklemek ister. Yeni yapılan İkiz Kulelerin ortasına ip gererek üzerinde yürümeyi başına koyar. Ancak bunu yasa dışı olarak gerçekleştirmek zorundadır. 1974 yılında sevgilisi ve arkadaşlarının takviyesi ile bu hayalini gerçekleştirir. Artık o bir kahraman ve medyatik bir hatalıdır.

IMDb: 7,7/10

Moore, bu nizam tersi imaliyle vatanseverliğin ön planda olduğu bu günlerde, Amerikan halkının sormaya cüret edemediği bir soruyu gündeme getiriyor: “Acaba biz silah meczubu bir toplum muyuz, yoksa yalnızca mecnun miyiz?” Moore, kendine has cazipliği ve keskin bir zekanın eseri olan üslubuyla, Amerika'nın kalbine hakikat şiddetli bir seyahate koyuluyor. Bu seyahatin hedefi, ülkedeki memnunluk arayışının muazzam boyutlara varmış bir şiddetle neden böylesine iç içe olduğun keşfetmek…

IMDb: 8/10

Film, yeraltı çizgi roman dünyasının oluşumunda değerli bir rol oynayan ve Keep On Truckin', Fritz the Cat üzere yapıtların sahibi karikatürist/ressam Robert Crumb'ın hayatını anlatıyor. Annesi, iki erkek kardeşi, karısı ve eski kız arkadaşlarıyla yapılan röportajlar ve grafik sanat örnekleriyle bir adamın bilinçaltına seyahat yapıyoruz. Şuur akışıyla durmadan kaleminden akan fotoğraflar hem rahatsız edici toplumsal hiciv ögelerini hem de Crumb'ın kendi hoşlanmadığı tarafları ve yetersizlikleri de yansıtılıyor. Fotoğrafları gözlerinizin önünden geçerken, epeyce karmaşık ve yaratıcı bir insanın iç dünyası hakkında fikir sahibi oluyorsunuz.

IMDb: 8/10

1967 çıkışlı “Don't Look Back” Dylan'ın çocukluğundan müzikal mesleğine kadar pek çok noktaya değinen başarılı bir Bob Dylan belgeseli. Oscar adaylığı bulunan Amerikan direktör D.A. Pennebaker tarafından çekilen belgesel üretimde Dylan'ın kendisi başrolde. Albert Grossman, Bob Neuwirth, Joan Baez, Tito Burns, Alan Price, Donovan ve Derroll Adams da belgeselde yer alan başka isimler. Ülkemizde Blu-ray olarak da piyasaya sürülen bu eser, Dylan'ın 1965 yılında çıktığı üç haftalık İngiltere turnesini ve sahne dışındaki Dylan'ı gözler önüne seriyor.

IMDb: 8/10

Çekildiği yılda belgesel tarihini alt üst etmiş bir sinema. Sinemadaki röportajlar ve itiraflar ispat olarak gösterildi ve yargılanan kişiyi idamdan kurtararak beraat ettirdi. Sinema 1970'lerde işlenen bir polis cinayetini aydınlatmak için o devirdeki görgü şahitleriyle, polislerle ve sanıklarla yapılan röportajlardan oluşuyor. Sinema genel manada “12 Angry Man”in gerçekte beden bulmuş hali olarak tanımlanabilir.

IMDb: 8,1/10

Su parklarında esaret altında tutulan binlerce hayvandan biri olan Tilikum isimli Orca'nın bu devirde üç insanı öldürmesi ile ilgili, duruma ışık tutma hedefinde olan ve Sundance'te özel seçki olarak yer alan bi belgesel…

IMDb: 8,1/10

“Apocalypse Now” sinemasının üretimi sırasında etrafta yaşanan sansasyonel olayları ve Francis Ford Coppola'nın tabiat, hükûmetler, aktörler ve içindeki kuşku ile olan gayretini anlatan bir belgesel. Direktörün eşi Elanor Coppola tarafından gizlice kaydedilmiş ses ve manzara kayıtlarını da içeriyor.

IMDb: 8,2/10

Endonezya'da yaşayan Anwar, 1960'lı yılların başında arkadaşlarıyla karaborsada küçük bir sinema çetesi kurmuş bir gençtir. Ne zamanki 1965'te ülkede askeri darbe gerçekleşir, kendi halindeki bu küçük çete bir anda çok sağcı bir vefat makinesine dönüşür. Komünist olarak 'damgalanan' yüzlerce entelektüel insan ve Çinli azınlık, bu kümenin darbecilerin takviyesi ile gerçekleştirdiği katliamlarda hayatını kaybeder. Ortadan onlarca yıl geçer, ölen öldüğü ile kalır ve önder Anwar konfor ve huzur içerisinde hayatını sürdürmektedir… 

Sinemacı Joshua Oppenheimer'ın yaşanan katliam hakkında bir belgesel yapmak için bölgeye gittiğinde, karşılaştığı bu beşerler nedeniyle şok yaşar. Çünkü 45 yıl sonra Anwar ve etrafındakiler yaşananları büyük bir soğukkanlılıkla, olayların geçtiği bölgelerde birebir anlatmaktadırlar. Üstelik büyük bir gururla… 

Gerçek olaylardan yola çıkan belgesel, insanın kanını donduracak tesire sahip.

IMDb: 8,2/10 ve IMDB: 8,4/10

Japonya’dan, Gine’nin Bijago Adaları’ndan, Capa Verde’den imgeler ve sesler… Dünyanın dört bir yanını dolaşan anlatıcı, ilgisini tek çeken şeyin sıradanlık olduğunu söyleyerek bizi farklı yerlerde en sıradan gündelik hayatların içine sokarak , en sıradan yerlerde, mükemmel görüntüler eşliğinde gezdirir. Dinî ayinlere, sokak şovlarına, kutlamalara şahit eder. Marker’ın başyapıtı Güneşsiz, birebir anda hem antropolojik bir araştırma, hem vakit kavramı üzerine felsefi bir deneme, hem de şiirsel bir sinema örneği olan eşsiz bir imal.

IMDb: 8,2/10

Belgesel, William Gates ve Arthur Agee isimli iki Afrika asıllı Amerika'lı lise öğrencisi gencin yeteneklerinin fark edilmesi üzerine, seçkin bir basketbol programı aracılığıyla çoğunluğu beyaz öğrencilerden oluşan Westchester, Illinois'teki St.Joseph High School'a alınmaları ve buradaki gelişim süreçlerini anlatıyor. İkili, okula geldikleri günden itibaren ağır, uzun ve yorucu bir çalışma ve programı ile başa çıkmanın yanı sıra, girdikleri bu yeni ve farklı toplumsal etrafa de ahenk sağlamak için çabalamak zorundadır. 

Bu ağır rekabet ortamında atletik hünerlerini geliştirip piyasada kendilerini pazarlama taktiklerini öğrenirken, başarılarıyla gurur duyan aileleri de onların ardında yer alır ve dayanaklar.

IMDb: 8,3/10

Vertov'un Kameralı Adam isimli yapıtı Moskova, Riga ve Kiev'deki imgelerin montajlanarak devam eden bir tam günü anlatması üzerine heyetidir. Sovyet direktör ve kuramcı Dziga Vertov'un sineması, can alıcı bir geçiş noktasında SSCB’yi anlatıyor – gün doğumundan gün batımına kadar bir Sovyet kentinin portresi. Vertov'un sinema, gerçeklik ve tarihin bağlantısı konusundaki coşku verici ve bazen neşelendirici yorumları bir çığır açmıştı. “Kameralı Adam”, geçen yüzyılın çağdaş kentleri için kelamsız bir güzelleme… 

Bu sinema, senaryosu dahil her evresiyle, başta tek bir kişinin deneysel zekası ve bir kümenin diğerlerine örnek olmak için verdiği karşılıksız gayretin bir eseri. Sinemanın imalinde sinema tarihinin her türlü muvaffakiyetinin yanında, bir kameranın yapabildiği harika değişiklikleri de görebilirsiniz. Sanatsal drama alanında bilinen teknikleri değiştiren, hatta yıkan bir sinema olarak Kameralı Adam, tıpkı vakitte sinema ve sinema tarihine bir tıp hürmet olarak kabul edilmelidir.

IMDb: 8,4/10

Oscar’ın yanı sıra dünyanın dört bir yanında katıldığı şenliklerden mükafatla dönen Louise Psihoyos’un yönettiği belgesel sinema, Japonya’daki Taiji’de bulunan uzak ve gizli bir koyun kanlı iç yüzünü anlatmasının yanında, ölümcül bir sırra da ışık tutuyor. 

İstanbul Sinema Festivali’nde NTV Belgesel Kuşağı’da gösterilen ve büyük ilgi gören 'Koy' Japonya'da yasaklandı. 

Japonya kıyısında, birkaç umutsuz adamın dünyadan saklamak için hiçbir şeyden kaçınmayacağı şaşırtan bir sır yatıyor. Bu koyda yatan gerçekler ve dünyanın okyanuslarının yürek burkan yardım daveti, belgeseli sürükleyici bir macera ve tansiyona dönüştürüyor. 

Koy, eski yunus eğitmeni Ric O’Barry’nin uzun bir kefaret arayışının sonucunda işleri yoluna koymaya karar verdiği Japonya’daki Taiji’de başlıyor. O’Barry 1960’ların memleketler arası televizyon heyecanı “Flipper”ın baş kahramanını oynayan beş yunusu yakalamış ve eğitmişti. O yunuslarla girdiği yakın münasebet O’Barry’nin inançlarının radikal olarak değişmesine neden oldu. Barry vahim bir günde açık okyanustaki hayata güzelce adapte olan bu duygusal, son derece akıllı ve şuurlu yaratıkların, bir daha asla insanların esaretine alınmaması gerektiğini anladı. 

Bu misyon onu oyunbaz yunusların ve balinaların kıyılarında yüzdüğü Taiji köyüne getirdi. Lakin dikenli teller ve “Giriş Yasak” tabelalarıyla çevrili körfezde karanlık bir gerçek yatıyordu. Burada milyon dolarlık yunus cümbüşü sanayisi ve el altından yürütülen civa zengini yunus eti pazarı, Taijili balıkçıları gecenin karanlığı altında görülmemiş bir av partisine devam ediyordu. Yaptıkları şeyin tabiatı epeyce ürkütücü –ve sonuçları insan sıhhati için son derece tehlikeli- olduğu için insanların onları görmemesi gerekiyordu ve bunu sağlamak için de epeyce ileri gidebilecek potansiyele sahiptiler. 

2010 yılında, En Güzel Belgesel Sinema kısmında Oscar mükafatı kazanan 'Koy'un takımı, hareketçi, sinemacı ve dalgıçlardan oluşan bir grup kurup, Japonya’daki Taiji’de bulunan uzak ve gizli bir koyun iç yüzünü göstermesinin yanında, ölümcül bir sırra ışık tutmayı başarıyor. Yapay kayalara yerleştirilen saklı mikrofonlar ve kameraların da içinde bulunduğu son teknolojiden yararlanan grup, bu küçük deniz kasabasının dünya çapında işlenen ekolojik kabahatlerin müthiş mikrokozmosu olarak nasıl işlediğini ortaya çıkarıyor. The Cove, araştırmacı gazetecilik, ekolojik macera ve dikkat alımlı imgelerin kışkırtıcı karışımına kolay kolay unutulmayacak bir kıssayı de ekleyerek, yunus katliamı konusunda dünyanın dört bir yanından hayvan severlerin harekete geçmesini sağlamayı amaçlıyor. 

Yönetmenliğini Louie Psihoyos’un, senaristliğini de Mark Monroe’nun üstlendiği The Cove’un üretimcileri Paula DuPré Pesmen ve Fisher Stevens. Sinemanın baş imalcisi Jim Clark ve ortak imalcisi da Olivia Ahnemann.

IMDb: 8,5/10

İnsanın beşere yaptığı zalimliğin belgelenmesi, tarihin kendisi kadar eskiye dayanır. Tekrar de tüm bu dokümanlar dünyayı, Holocaust'un (Yahudi soykırımı) zalimliklerine, beşere hâlâ ürküntü veren o müthiş olaylar dizisine hazırlayamamıştır. Vaktin, anıları ne kadar güçlü olurlarsa olsunlar bir formda sildiğinin şuurunda olan sinemacı Alain Resnais (daha sonra Hiroshima, mon amour-Hiroşima Sevgilim ve L'Année dernière Marienbad-Geçen yıl Marienbad'da üzere sinemalarla direktör olarak daha da büyük bir ün kazanır), Nazi zulmünü sinemaya almaya karar verdi; hem bu zulüm gelecek jenerasyonlara aktarılabilsin hem de birbirimize neler yapabildiğimizi hatırlatan kalıcı bir yapıt olsun diye. 2. Dünya Savaşı'nın izleri, bilhassa Avrupa'da, hâlâ tazeyken soykırımı tam manasıyla tabir edebilen birinci sinema olan Gece ve Sis, toplama kamplarının ve bu kampların kurbanlarının siyah-beyaz arşiv imajlarını, binaların ve yerlerin on yıl sonraki hallerini gösteren pastoral renklerdeki imajlarla art geriye sıralar. Üçüncü Reich'in çöküşünden on yıl sonra bile varlığını sürdüren kuşkuculuk ve yadsımanın altında yatanları açığa çıkaran Resnais, Fransa, Belçika ve Polonya'dan manzaralar kullanmasına rağmen dikkat alımlı bir biçimde Almanya'dan imaj kullanmaz. İzleyiciye, vefat kamplarıyla irtibatı olan insanların kendi işledikleri cürümlerle nasıl başa çıkacaklarını bilmediklerini ya da bilmek istemediklerini gösterir.

IMDB: 8,6/10

İzlenecek ne varsa TV+'ta! Sen de çabucak indir!