Türkiye'nin global koronavirüs salgını nedeniyle yurt dışına yaptığı yardımlar uzun müddettir gündemde. Geçtiğimiz haftalarda NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de yapılan yardımlara dikkat çekere Twitter'dan bir paylaşımda bulunmuştu.
Stoltenberg, Türkiye'nin yardımlarını işaret ederek 'Birlikte daha güçlüyüz' sözünü kullanmıştı
Peki, Türkiye’nin yaptığı tıbbi gereç yardımları neler? Bu yardımların Türkiye'nin dış siyasetindeki yeri ne? Milletlerarası münasebetler uzmanları, Türkiye’nin koronavirüs yardımlarını DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.
Hangi yardım materyalleri gönderiliyor?
Koronavirüs krizi kapsamında yurtdışına yapılan tıbbi yardımlar çeşitlilik gösteriyor. Birçok ülkede en yaygın yardım çeşidi erzak dağıtımı olarak öne çıkıyor. Maske, biyolojik tehlike tulumu, tek kullanımlık kollayıcı kıyafet, önlük, esirgeyici gözlük, eldiven, antiseptik ve COVID-19 test kiti üzere eserler de yeniden en çok dağıtılan eserler ortasında.
Ancak Endonezya’da cami paklığı ve ilaçlama, Yemen’de sıhhat çalışanlarına eğitim, Sudan’da 3D yazıcısının bağışı, Romanya’da sıhhat ocağı yenilenmesi ve Gazze’de hastane hibe edilmesi üzere örnekler de, Türkiye’nin COVID-19 kapsamında yaptığı tıbbi eser ve hizmet yardımları dahilinde.
Bu yardımların ulaştırılması TİKA, Kızılay, Sıhhat Bakanlığı, Savunma Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı üzere farklı kurumlar aracılığıyla koordine ediliyor. Libya, Kuzey Makedonya ve Bosna-Hersek üzere birtakım ülkelere ise birkaç farklı kurumlar yardım gönderebiliyor.
Her kurumun yaptığı yardımlar hakkında ayrıntılı ve şeffaf bilgiye ulaşmak mümkün değil. Fakat yardımı alan kimi tarafların açıklamaları ve toplumsal medya paylaşımları bu yardımların kapsamı ve kıymeti hakkında ipucu veriyor. Örneğin, Kosova Kızılhaçı’nın paylaştığı Kızılay tutanağına nazaran bu ülkeye gönderilen 41 kolide 63 bin adet tıbbi materyal bulunuyor ve bu materyallerin toplam bedeli 160 bin TL.
Türkiye’nin NATO aracılığıyla yardım yolladığı ülkeler ortasında İngiltere, İspanya, İtalya, Bosna-Hersek, Kuzey Makedonya ve Karadağ da yer alıyor. NATO açıklamasına nazaran Türkiye, İspanya ve İtalya’ya toplam 450 bin maske yolladı. Ayrıyeten İngiliz yetkililer ülkeye ulaşan iki askeri kargo uçağının bir adedinin içerisinde 250 bin adet şahsî gözetici ekipman bulunduğunu belirtti.
Maske yardımı devam ediyor.
COVID-19 ile uğraş kapsamında, tıbbi ve cerrahi maske, tulum, eldiven, dezenfektan dahil birçok eserin ihracatı ön müsaadeye tabi tutuluyor. Yardımların büyük bir çoğunluğu karşılıksız yapılsa da, ihracatı durdurulan bu gereçlerin yurtdışına satışının resmi kurumların onayından geçmesi gerek. Bu nedenle müsaade çıkarılan sevkiyatlar yardım olarak tanımlanıyor.
Türkiye kendi sonları içerisinde maske dağıtımına devam ederken, tıpkı vakitte yurtdışına da üç katlı cerrahi maske, ENI149, N95 ve bez maske üzere farklı özellikte maskeler gönderiyor. Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca’nın açıklamasına nazaran, Türkiye’den iki milyon maske talep eden Almanya’ya da bu eserlerin yakın vakitte satılması planlanıyor. Ortalarında Özbekistan, Sri Lanka, Moğolistan, Uganda ve Macaristan’ın da bulunduğu birçok ülkede ise Türkiye mahallî imkanlarla maske üretimini destekliyor.
COVID-19 testleri de yardım olarak yurtdışına gönderilen eserler ortasında. Ulaşılan resmi evraklara nazaran bugüne kadar Kolombiya’ya 26 bin 250, Sırbistan’a bin 500 ve İran’a bin adet test gönderildi. Sıhhat Bakanı Koca, ayrıyeten talep doğrultusunda ABD’ye de 500 bin testin satıldığını belirtti.
'Toplumun vermesi gereken bir karar…'
Türkiye’nin uzun müddettir farklı ülkelere yaptığı yardımlarla ve kurduğu vakıf ve niyet kuruluşlarıyla dünyada yumuşak gücünü arttırmaya yönelik faaliyetlerde bulunduğunu belirten ve Koç Üniversitesi'nde Siyaset Bilimleri ve Memleketler arası Bağlar alanında öğretim üyeliği yapan Prof. Dr. Murat Somer, COVID-19 kapsamında yapılan insani yardımların da bu siyasetin bir modülü olduğunu belirtiyor.
“Türkiye kaynaklarının kıymetli bir kısmını yurtdışındaki insani faaliyetler için kullanmalı mı, kullanmamalı mı? Bu Türkiye’de toplumun vermesi, en azından onaylaması gereken bir karar” diyen Somer, hukuk devletlerinde ve demokrasilerde siyasi kararların, istikrar ve denetleme düzenekleri dahilinde ve toplumsal mutabakat ile alınması gerektiğine dikkat çekiyor. Yardım kararlarının şeffaf bir formda alınmadığını düşünen Somer, bu durumun yolsuzluk ve siyasalların şahsi çıkarları için kullanılabileceğinin de altını çiziyor.
Türkiye’de ülke içerisinde muhtaçlık duyulan kaynakların bir kısmının yurtdışına aktarılmasının “tepeden ve topluma sorulmadan alınmasının” demokratik olmadığını belirten Somer, “Bugün Türkiye’de insanların devleti yönetenlerin kararlarını gereğince denetleme imkanına sahip olduğunu söylemek mümkün değil. Şayet muhalefeti ve sivil toplumu da katarak tartışılsaydı bu tercih, sanki Türkiye hangi kararı verecekti?” diyor.
'Türkiye muteber olduğunu anlatmaya çalışıyor.'
Altınbaş Üniversitesi Memleketler arası Münasebetler Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Alper Kaliber ise Türkiye’nin içeride bu salgınla uğraş ederken, komşularına ve Avrupa dahil olmak üzere öteki toplumlara yardımcı olabilecek kadar hazırlıklı ve güçlü olduğuna dair bir imaj vermeye çalıştığını vurguluyor.
“Esasında Türkiye memleketler arası ittifaklarına vurgu yaparak sistem içerisinde olduğunu, emniyetli ve sıkıntı vakitte kendisiyle çalışılabilir bir ülke olduğunu anlatmaya çalışıyor” diyen Kaliber, bir öbür iletinin da Cumhurbaşkanlığı forsu kullanılması ile verildiğini belirterek, bu durumun Türkiye’deki devlet yapısının ve gücünün tek bir şahısta toplanmasının sembolü olduğunu belirtiyor.
Türkiye’nin memleketler arası örgütlere ve normlara bağımlılığını vurgulamasının uzlaşmacı bir ton taşıdığını söyleyen Kaliber’e nazaran, Türkiye’nin bilhassa son yıllarda yaptığı anti-demokratik uygulamalar ve çeşitli memleketler arası meselelere verdiği tepkilerin süratli bir itibar ve inanılırlık kaybına yol açmış durumda. Fakat bilhassa 2000’lerin ortalarından itibaren Türkiye’nin kendisini yumuşak güç olarak pozisyonlandırmaya çalıştığını belirten Kaliber, “Bugünlerde ise Çavuşoğlu’nun bilhassa lisana getirdiği ve altının çeşitli biçimlerde doldurulmaya çalışıldığı yeni bir kavram ortaya atılmış üzere görünüyor. Bu da teşebbüsçü ve insani dış siyaset olarak adlandırılıyor” diyor.
'Neden yardım yapmadı demeyecekler, âlâ ki bunu yaptı diyecekler.'
Yardım yapılan ülkelerin çeşitliliğini vurgulayan Galatasaray Üniversitesi Milletlerarası Bağlantılar Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Ali Faik Demir’e nazaran ise, “Tarihsel bağlamda, geçmişten beri, Türkiye’nin Osmanlı’dan devraldığı, kriz ve sıkıntı vakitlerde insanlara el uzatma alışkanlığı var.” Yapılan yardımların hem sembolik hem de süratli sonuç verecek yanları olduğunu belirten Demir, tıpkı vakitte Türkiye dahil hiçbir devletin ulusal çıkarının yalnızca ülke hudutlarının güvenliğine bağlı olmadığını ve global sistemde dayanışmanın kaide olduğunu belirtiyor.
“Türkiye’de kamuoyu “Türkiye bunu politik bir nedenle mi yaptı, ben bile maskeye ulaşamıyorum” diye düşünüyor olabilir, ancak bu hakikat bir okuma değil” diyen Demir’e nazaran, Türkiye dayanışmanın değerini anlayan ülkelerden. Hasebiyle Demir, Ermenistan üzere Türkiye’nin hudutlarının kapalı olduğu bir ülkeye yardım onayının yapılmasının da dayanışma kapsamında düşünülmesi gerektiğini belirtiyor.
Dünyanın global bir köy olarak görülmesi gerektiğini de tabir eden Demir “Türkiye bir algı değişikliği yaratmış olabilir, ben kendi adıma bunun olumlu olduğunu düşünüyorum. Bu yardımları yapmasaydı negatif bir algı yaratmayacaktı, ancak yaptığı için olumlu bir algı yarattı. Bu da bir gerçek. Neden yapmadı demeyecekler, düzgün ki bunu yaptı diyecekler. Bence farkı da bu” diyor.
